Dünya – Xeyir, ya şər mənbəyi?

30 Avqust 2024 - 15:57

Axirət üçün köməkçi

Allaha həmd edirik, şükür edirik ki, dünyanın aldadıcı bərbəzəyinə aldanmamaq, bir miqdar kimliyimiz haqda düşünmək və robotluqdan, mexaniklikdən qurtulmaq inayətini verib. Bugünkü bəhsimizi, inşallah, insanın dünyaya münasibəti xüsusunda quracağıq.
İnsanlar dünyaya münasibətdə ya ifrata varırlar, ya təfritə. Bəşər övladı ya dünyaya məhəbbətdə ifrata varır, ya tərki-dünyalıq edir. Ya ifrat edib bu dünyanı özü üçün son hədəf kimi qəbul edib və yalnız dünya həyatı üçün yaşayıb, ya da əksinə - dünyadan tamamilə əl üzməyə üstünlük verib. Təəssüf ki, bir çox hallarda dünyadan əlini üzənlər bunu dinlə əlaqələndirməyə çalışır. Halbuki dinimiz dünyanı axirətin əkin yeri hesab edir. İmam Baqir (ə) buyurub: “Dünya axirət üçün necə də gözəl köməkçidir”.
Eyni zamanda müqəddəs dinimiz dünyanın ikili xüsusiyyəti barədə xəbərdar edir. İmam Səccaddan (ə) nəql edirlər: “Dünya iki növdür: axirətə çatdıra biləcək həddə olan dünya və bir də (axirətdən çəkindirən) lənətlənmiş dünya”.
Bununla yanaşı, dünyanı nadancasına məzəmmət etmək də təqdir olunmur. Allahın Peyğəmbəri (s) buyurub: “Dünyaya nalayiq sözlər deməyin, o mömin üçün gözəl bir minikdir. Çünki mömin onun vasitəsilə xeyir-bərəkətə yetişər və şər-bəladan xilas olar. Bəndə ”Allah dünyaya lənət etsin" deyəndə dünya deyər: “Allahın lənəti öz Rəbbinə qarşı ən çox itaətsizlik edənimizə olsun”.
Və ya İmam Əlidən (ə) bu mövzuda nəql edilən hədisə diqqət yetirək: “Ey dünyanı məzəmmət edən kimsə, axı onun puçluqlarına məftun olan və batilinə aldanan da sənsən. Dünyaya məftun olduğun halda onu məzəmmət edirsən? Sən onu cinayətkar və günahkar bilirsən, yoxsa o səni? Dünya səni nə vaxt məftun etdi, nə vaxt aldatdı? Dünya, ona doğru-düzgünlük qapısından daxil olan hər kəs üçün doğruluq sarayıdır. Onu yaxşı dərk edən üçün əmin-amanlıq və səadətdən bir imarət, ondan (axirətə) azuqə yığan üçün qüdrət və ehtiyacsızlıq sarayıdır”.
Dünyanın öldürücü mahiyyəti barədə mübarək dinimizin ayıldıcı mesajları var. İmam Əlidən (ə) belə nəql edirlər: “Dünya ağılların torpağa düşmə (yıxılma) meydanıdır”.
İmam Museyi-Kazim (ə) buyurur: “Dünya dəniz suyuna bənzər. Təşnə (insan) ondan nə qədər içərsə, susuzluğu daha da artar və axırda onu öldürər”. Digər yerdə İmam Əli (ə) gözəl bir müqayisə təqdim edir: “Dünya sənin kölgənə bənzər. Dayansan, o da dayanar, əgər onun dalınca getsən, səndən uzaqlaşar”.
İmam Kazimdən (ə) isə belə bir bənzətmə var: “Dünya ilana bənzər. Ona sığal çəkərkən (dərisinin) yumşaqlığını hiss edirsən, amma daxilində öldürücü zəhər var. Ağıllı insanlar ondan çəkinər, uşaqlar isə əllərini ona tərəf uzadarlar”.
Beləliklə, mübarək İslam dini nə bu dünyadan ifrat yapışmağın, dünyanı məqsəd olaraq, son hədəf olaraq seçməyin tərəfdarıdır, nə də bu dünyadan əlini üzüb bu dünyanı zalımlar üçün, fasiqlər üçün qoymağın, alçaq xislətli insanlara təhvil verməyin. Nə vaxtsa Əzrayıl (ə) hamının qapısını döyəcək və insanın hər nəyi var bu dünyada, qalacaq - dünyaya bağlı olanların da, əlini üzənlərin də bir şey aparmaq şansı olmayacaq. Ancaq o kəslər ki, dünyanı hədəf deyil, vasitə seçiblər, həyatın əbədiliyinin əqidəsində olublar, həyatlarını kamilliyə çatmaq üçün sərf ediblər - həqiqətdə nicat tapanlardır.

Əbədi qalmaq üçün yox

Mübarək İslam dini realist və praqmatik bir dindir. İslam dini Allah Təalanın bəşər üçün xilas üçün göndərdiyi sonuncu, insana dünyanı tanıtdıran bir dindir. İslam deyir, bu dünya lazımdır və heç də ona-buna təhvil verilməli deyil. Amma bu dünya müvəqqətidir, son hədəf deyil. Bu dünya nəticə etibarilə burada qalmaq üçün deyil. İmam Sadiq (ə) buyurub: “Qəlbini dünyaya bağlayan kəs, qəlbini üç şeyə bağlamışdır: sonu olmayan qəm-qüssəyə, əlçatmaz arzuya və doğrulmayan ümidə”.
İmam Cəfər Sadiq (ə) isə dünyaya bağlanan insanın bu dünyadan köçdüyü zaman ağrılı durumda olması barədə bəşəri agah edir: “Dünyaya daha çox bağlanan şəxs ayrılıq vaxtı daha çox heyfsilənər”.
Dünyanın aldadıcı mahiyyəti barədə müqəddəs dinimiz insanı xəbərdar edir. İmam Əlidən (ə) belə nəql edirlər: “Dünyaya məhəbbət ağlı zay, qəlbi kar edər, qəlb hikməti eşitməz və ağrılı əzaba səbəb olar”.
Digər yerdə İmam Əli (ə) buyurub: “Dünya sevgisi tamahkarlıq gətirər”. İmam Sadiqdən (ə) isə belə nəql edirlər: “Dünya sevgisi bütün günahların mənşəyidir”.
Amma dinimiz hər bir şeyi dünya məhəbbətinə aid etməyi də rəva bilmir. Allahın Peyğəmbəri (s) buyurub: “Dünyadan səni islah edən şeyi axtarmaq - dünya məhəbbəti deyil”.
Bəli, bu dünya müvəqqəti bir yerdir. İmam Əli (ə) buyurub: “Həqiqətən pak və müqəddəs Allah dünyanı ondan sonra üçün yaradıb. Dünya əhlini onda imtahana çəkir ki, kimin ən yaxşı əməl sahibi olduğu məlum olsun. Biz dünya üçün yaradılmamış və orada çalışmağa əmr olunmamışıq”.
Necə ana bətnində olan uşağın orada əbədi qalması iddiaları, dünyaya gəlməməyi istəməsi qeyri-mümkündür, eləcə də insanın bu dünyadan tutub burada qalmaq istəməsi absurd bir xülyadır. Uşaq üçün əsas məsələ ana bətnində o cür yaşamaq, o cür qidalanmaq, o cür fəaliyyət göstərməkdir ki, dünyaya gələn anda normal bir surətdə və insan şəklində gələ bilsin. O cür də insan bu dünyada elə yaşamalıdır ki, bu dünyadan insan simasında köçsün, axirətə insan sifətində yetişsin. Necə uşaq əgər ana bətnində bir müddət artıq qalsa və oranı özü üçün daimi sığınacaq “seçsə”, bu, nəticə verməz; və yaxud oranın nemətlərindən, oranın o dünyasından lazımi qədər istifadə etməsə, bu dünyaya naqis gələr, eləcə də insan bu dünyada qalmaq istəsə, bu, bir nəticə verməz və dünya nemətlərindən lazımınca bəhrələnməyən, bu nemətlərin mənəvi yüksəliş üçün xidmət etməsini dərk etməyən naqis bir həyat yaşamış olur.

Həzrət İsanın (ə) həvarilərinin ibrətamiz hekayəsi

Bizim də bu dünyadan olduğu kimi - realist, praqmatik Allah buyuran kimi optimal istifadə etməyimiz zəruridir. İmam Cəfər Sadiqdən (ə) nəql edirlər ki, Həzrət İsa (ə) bir gün həvarilərlə (öz səhabələri ilə) bir yerdən keçirmiş. O yerdən keçəndə Həzrət İsa (ə) görür ki, oranın əhalisinin hamısı ölüb. Hətta quş və digər canlılar da - hər nə varsa - o insanlarla bir yerdə ölüblər. İsa peyğəmbər (ə) buyurur ki, bunlar həqiqətdə Allahın qəzəbi və əzabı sayəsində ölüblər. Bunlar elə-belə dünyadan getməyiblər. Əgər tədricən ölsəydilər, bir-birilərini torpağa tapşırardılar. Həvarilər Həzrət İsaya (ə) müraciət edirlər ki, ey Ruhullah (ə), Allahın dərgahında dua et və bizə bu hadisənin necə və niyə baş verməsini izah etmək üçün və bizim də ondan ibrət dərsi götürməyimiz üçün onlardan kiminsə bizim üçün dirilməsini Allahdan istə. Görək bunlar nə əməlin sahibi idilər? Bunlar hansı əməllərin sahibi idilər ki, Allah Təala bunları məhv edir? Görək bunlar niyə bu cür dünyadan gediblər? Biz də o əməllərdən çəkinək. Adam biləndə bunlar niyə bu halda gediblər, o hallardan çalışar çəkinsin, çalışar onların etdiyi əməlləri etməsin.
Həzrət İsa (ə) Allah Təaladan bunu diləyir. Ona söylənilir ki, onları səslə. Həzrət İsa (ə) gecə təpənin üzərinə çıxır və buyurur: “Ey bu əhalidən olanlar, ey bu yerin camaatı!” Onların arasından bir nəfər cavab verir: “Bəli, ya Ruhullah”. Həzrət İsa (ə) buyurur: “Vay olsun sizlərə, nə əməllərə sahib olmusunuz? Nə etmisiniz ki, halınız bu cür olub?" Cavab gəlir, tağuta pərəstiş etmişik. Zalımlara tapınmışıq. Çox azacıq Allahdan qorxu ilə, uzun-uzadı arzulara malik olmaqla, boş-boş şeylərə başımızı qarışdırmaqla, qəflətdə ola-ola dünyanı sevmişik.
Həvarilər indi buradan dərs götürəcək. Nəinki həvarilər üçün, hamımız üçün, bütün insanlar üçün dərsdir bu. Niyə bu məhv olmuş qövm Allahın qəzəbinə gəlib? Tağuta pərəstiş etdiyinə görə. Tağut nədir? İblis lənətliyin ardıcılı olan bir zalım hakim. İnsanlar büt kimi tapınanda iblisin ardıcıllarına, Allahın qəzəbinə tuş gəlirlər.

Uşağın anaya məhəbbəti qədər...

Yaxud deyilir ki, dünyaya tapınmışdılar. Nə halda? Deyirlər ki, bizim arzularımız var idi. Allahdan qorxumuz çox azacıq idi. Uzun arzular içində idik. Boş-boş şeylərlə başlarımızı qatmışdıq. Qəflətdə idik. Nəticə isə bu oldu. Həzrət İsa (ə) indi bu ibrəti insanlara tam öyrətmək üçün soruşur: Sizin dünya sevməyiniz necə idi? Yəni bizə izah edin, necə sevirdiniz dünyanı ki, axırı bu cür oldu? Nə qədər dünyapərəst idiniz? Onu bir izah edin, keyfiyyətini bilək. Cavab gəlir ki, uşağın anaya məhəbbəti olan qədər. Necə uşağın anasına məhəbbəti olar, bizim də dünyaya məhəbbətimiz o qədər idi.
Uşağın anasına məhəbbəti ilə bu nə müqayisədir? İndi izah edir. Hər vaxt ki, dünya bizim üzümüzə gülürdü, yəni hər vaxt ki, dünya bizə üz tuturdu, biz uşaq kimi sevinirdik. Ana uşağa güləndə uşaq nə edər? Sevinər. Amma axı belədir ki, dünya bir gün adamın üzünə gülər, bir gün adama arxasını çevirər. Elə-belə deyil ki, həmişə adamın üzünə gülsün. Bunlar hamısı müvəqqəti məsələlərdir. Deyirlər ki, bizə arxasını çevirəndə, ağlayırdıq və qəmlənirdik. Anası uşaqdan üzünü çevirəndə, uşaq nə edər? Ağlayar.
Bunların dünyaya məhəbbətləri bu cür imiş. Dünya bunlara deyəndə “nə yaxşı, nə yaxşı, bunlar da gülərmişlər, sevinərmişlər. Dünya bunlardan üz döndərəndə bunlar da qəmlənərmiş, narahat olarmış. Dünya nəsə mücərrəd bir şey deyil. Dünya kimlərdir? Dünya insanlardır, toplumdur, rabitədir, məlumat vasitələridir. Düzdür, bunlardan yaxşı mənada faydalanmaq olar. Amma söhbət ondan gedir ki, halı yaxşı olanda, dünya onun üzünə güləndə, bəh-bəh deyər, amma maddi çətinliklər üz verəndə, kədər onu haqlayar. Uşaq anasının arxası ilə necə ağlayarsa, bu da dünyanın arxası ilə o cür ağlayar. Narahatçılıq təzahür etdirər...

Siccin perspektivi

Həzrət İsa (ə) soruşur: “ Yaxşı bu aydındır, dünyaya məhəbbətinizi bildik - uşağın anasına olan məhəbbəti kimidir. Gününüz xoş olanda gülərdiniz, pis olanda ağlayardınız, deyərdiniz hanı o imkanlar, hanı o biri məsələlər. Bəs tağuta pərəstişiniz necə idi? Zalımlara necə pərəstiş edirdiniz? Tağutla münasibətiniz necə idi?” Cavab gəldi: “Günahkarlara itaət edərdik. Həzrət İsa (ə) buyurur, sizin işinizin axırı nə oldu? İşinizin sonu nə oldu? Cavab gəldi: gecəni xoşluqla yola verdik, amma gecə yarısı haviyəyə düşdük. Dedilər: gecə başımızı yatmağa qoyanda kefimiz kök idi, hər şey yaxşı idi, elə bilirdik bu dünyada elə hər şey bizimdir. Bir də gördük gecə yarısı haviyədəyik. Həzrət İsa (ə) soruşur haviyə nədir? Dedilər: siccin. Həzrət İsa (ə) soruşur: siccin nədir? Deyirlər, o dağlar ki, odla bürünüb və Qiyamət gününə qədər bizim üzərimizə öz şölələrini salacaq. Bir dağdır ki, od tutub yanır. Közləri Qiyamət günü bizim üzərimizə şölələrini salacaq.
Həzrət İsa (ə) buyurur: “Siz nə dediniz və sizə nə dedilər?” Həzrət İsa (ə) istəyir insanlara tam dərs verilsin. Cavab gəldi: “Biz dedik bizi geriyə qaytarın, biz orada özümüzü düzəldək, zahidlik edək. Yəni sadə didə desək, deyirlər qaytarın geriyə ki, başqa cür yaşayaq, adam kimi yaşayaq”. Cavabında deyildi ki, yalan deyirsiniz. Yalan deyirsiniz, çünki edən elə sağ olanda edərdi. İradən var idi, ağlın var idi, düşüncən var idi, seçim qabiliyyətin var idi. Allah Təala düşünmə qabiliyyəti vermişdi, gərək zamanında edərdin. İndi isə yalan deyirsən.
Mübarək hədisdən biz bir neçə nəticə çıxarda bilərik. Əvvəla, hər bir əməlimizin nəticəsi var. Səbəb-nəticə qanunu xilqətdə hakimdir. Yəni İnsan kimi yaşayacaqsan, gözəl nəticə əldə edəcəksən. Pis əməllər edəcəksən - heyvanlara xas məşhurluq əldə edəcəksən. İndi burada tutaq ki, aldada bilərsən özünü. Amma axı orada aldatmağa yer yoxdur! Necə yaşamısan, o cür də nəticə görəcəksən.
Həzrət İsanın (ə) suallarını özümüzə verək. Necə yaşamışıq? Dünyaya bizim münasibətimiz necədir? Onu məqsəd olaraq, ya vasitə olaraq qəbul etmişik? Tağuta, zalımlara, zülm edənlərə, insanların qanını soranlara münasibətimiz necə olub?
Bunlar elə bizim üçün deyilir. Hədislər elə bunun üçündür - baxaq, dərs götürək. Çünki son aqibət bizdən soruşulmadan gəlir. Əzrail (ə) bizdən soruşmadan gəlir, qapını döyür və dəvət edir. Nə çoxdur o kəslər ki, yaşadılar hədisdəki kimi - şad halda, gecəyə doğru getdilər, dedilər daha hər şey yaxşıdır, amma gecə yarısı haviyədə gözlərini açdılar... Gördülər artıq hər şey qurtarıb, haviyədədilər, siccindədilər, yanar oddadırlar. Yanar dağlardır, cəhənnəm közləridir ətraflarında...
Bu baxımdan gərək mübarək hədisdə göstərilmiş məqamları özümüz üçün həyat düsturu seçək. Yaşadığımız hər günü qənimət bilək. Çalışaq həyatımız mənalı və ləyaqətli olsun. Çalışaq o hala qalmayaq ki, bir gün haviyəyə, siccinə düşək. Gərək o közlərin içinə düşməyək. Bunlar hamısı düşünməli məsələlərdir, ayıqlıq, təfəkkür, dərk istəyir insandan.
Allah Təala bizləri Həzrət Peyğəmbər (s) və Əhli-beytinin (ə) layiqli ardıcıllarından qərar versin!

 

Hacı İlqar İbrahimoğlu