Həzrət İbrahimin (ə) hidayət metodu

10 Iyul 2023 - 21:48

Peyğəmbərlərin (ə), xüsusilə də həzrət İbrahimin (ə) həyatındakı tərbiyə üsullarından biri də əxlaqsız davranışlara zidd hərəkət etmək üsuludur. Yəni, kimsə özündə və ya başqa bir insanda çirkin bir əxlaq olduğunu anladıqda, o çirkin əxlaqa zidd olan davranış və ya hərəkətləri gücləndirməlidir.

Məsələn: əgər insan məğrurluq xislətinin onun daxilində olduğunu bilirsə, əməllərində o qədər təvazökar olmalıdır ki, onun bu xüsusiyyəti zaman keçdikcə aradan qalxsın. Ya insan başqalarında eyb axtarmaqdan əziyyət çəkirsə, onu özündə axtarmalıdır. Bu yanlış vərdişdən qurtulmaq üçün öz qüsurlarınızı axtarın.

Tərbiyəçi, tərbiyə alan şəxsin daxilində yaranmış çirkin əxlaqı mükəmməl şəkildə bilməlidir. Sonra onun əksinə hərəkət etmək əmrini verməklə o çirkin əxlaqın tədricən zəifləməsinə və tamamilə yox olana səbəb olar.

Qurani-Kərimdə də bu tərbiyə üsulundan bəhs edilir: "Yaxşılıqla pislik eyni ola bilməz! (Ey mömin kimsə!) Sən (pisliyi) yaxşılıqla dəf et! (Qəzəbə səbirlə, cəhalətə elmlə, xəsisliyə comərdliklə, cəzaya bağışlamaqla cavab ver!) Belə olduqda aranızda düşmənçilik olan şəxsi, sanki yaxın bir dost görərsən!" (Füssilət, 34). Bu ayəyə əsasən insan pisliyə bunun əksini, yəni yaxşılıq etməklə cavab verməli və bir şəkildə öz elmi ilə qarşı tərəfin nadanlığını ön plana çıxarmalıdır.

Həzrət İbrahimin (ə) müşriklərə və kafirlərə qarşı bu tərbiyə üsulundan istifadə etdiyinə dair Quranda iki nümunə var:

1- Nəmruda qarşı

"(Ya Rəsulum!) Allahın verdiyi hökmranlıq üzündən (azğınlaşaraq) İbrahim ilə Rəbbi barəsində mübahisə aparan kimsəni (Nəmrudu) görmədinmi? İbrahim: “Mənim tanrım həm dirildir, həm də öldürür”, -dediyi zaman, o (Nəmrud): “Mən də həm dirildir, həm də öldürürəm”, -demişdi. İbrahim ona: “Allah Günəşi şərqdən doğdurur, bacarırsansa, sən onu qərbdən doğdur! -dedikdə, o kafir donub qalmışdı. Həqiqətən, Allah (özünə) zülm edənləri düz yola yönəltməz!” (Bəqərə, 258).

Bu ayəyə əsasən, Nəmrud insanların həyat və ölümünün onun əlində olduğunu iddia edir. Lakin İbrahim peyğəmbərin (ə) ağıllı bir cümləsi ilə Nəmrud daha yalanlarla həqiqəti ört-basdır edə bilmədi.

İbrahim (ə) Nəmrudla elə danışdı ki, elə bil, Nəmrudu Allah kimi qəbul etməyə hazırdır. Lakin Allahın xüsusiyyətlərini təsvir etməklə onun zəifliyini üzə çıxarmaq üçün Nəmruddan onları etməsini istədi.

2- Azərə qarşı

“(Atası Azər İbrahimə) dedi: “Ya İbrahim! Sən mənim tapındığım tanrılardan üzmü çevirirsən? Əgər (onlara qarşı pis hərəkətlərinə) son qoymasan, səni mütləq daşqalaq edəcəyəm (yaxud səni təhqir edib acı sözlər deyəcəyəm). Bir müddət məndən uzaq ol (gözlərim səni görməsin)!     (İbrahim) belə cavab verdi: “Sənə salam olsun! (Allah özü sənə rəhm etsin. Məndən sənə heç bir pislik gəlməz!) Mən Rəbbimdən sənin bağışlanmağını diləyəcəyəm. O mənə qarşı çox mehribandır (çox lütfkardır, duamı qəbul edər)” (Məryəm, 46-47).

Ayətullah Məkarim Şirazi "Nümunə" təfsirində bu iki ayənin aşağısında yazır: "Əslində, İbrahim (ə) Azərin zorakılıq və hədələrinə qarşı müqavimət göstərmiş, ona bağışlanma vəd etmiş və Allahdan onun üçün bağışlanma diləmişdir".

Həzrət İbrahimin (ə) hidayət metodu

Peyğəmbərlərin (ə), xüsusilə də həzrət İbrahimin (ə) həyatındakı tərbiyə üsullarından biri də əxlaqsız davranışlara zidd hərəkət etmək üsuludur. Yəni, kimsə özündə və ya başqa bir insanda çirkin bir əxlaq olduğunu anladıqda, o çirkin əxlaqa zidd olan davranış və ya hərəkətləri gücləndirməlidir.

Məsələn: əgər insan məğrurluq xislətinin onun daxilində olduğunu bilirsə, əməllərində o qədər təvazökar olmalıdır ki, onun bu xüsusiyyəti zaman keçdikcə aradan qalxsın. Ya insan başqalarında eyb axtarmaqdan əziyyət çəkirsə, onu özündə axtarmalıdır. Bu yanlış vərdişdən qurtulmaq üçün öz qüsurlarınızı axtarın.

Tərbiyəçi, tərbiyə alan şəxsin daxilində yaranmış çirkin əxlaqı mükəmməl şəkildə bilməlidir. Sonra onun əksinə hərəkət etmək əmrini verməklə o çirkin əxlaqın tədricən zəifləməsinə və tamamilə yox olana səbəb olar.

Qurani-Kərimdə də bu tərbiyə üsulundan bəhs edilir: "Yaxşılıqla pislik eyni ola bilməz! (Ey mömin kimsə!) Sən (pisliyi) yaxşılıqla dəf et! (Qəzəbə səbirlə, cəhalətə elmlə, xəsisliyə comərdliklə, cəzaya bağışlamaqla cavab ver!) Belə olduqda aranızda düşmənçilik olan şəxsi, sanki yaxın bir dost görərsən!" (Füssilət, 34). Bu ayəyə əsasən insan pisliyə bunun əksini, yəni yaxşılıq etməklə cavab verməli və bir şəkildə öz elmi ilə qarşı tərəfin nadanlığını ön plana çıxarmalıdır.

Həzrət İbrahimin (ə) müşriklərə və kafirlərə qarşı bu tərbiyə üsulundan istifadə etdiyinə dair Quranda iki nümunə var:

1- Nəmruda qarşı

"(Ya Rəsulum!) Allahın verdiyi hökmranlıq üzündən (azğınlaşaraq) İbrahim ilə Rəbbi barəsində mübahisə aparan kimsəni (Nəmrudu) görmədinmi? İbrahim: “Mənim tanrım həm dirildir, həm də öldürür”, -dediyi zaman, o (Nəmrud): “Mən də həm dirildir, həm də öldürürəm”, -demişdi. İbrahim ona: “Allah Günəşi şərqdən doğdurur, bacarırsansa, sən onu qərbdən doğdur! -dedikdə, o kafir donub qalmışdı. Həqiqətən, Allah (özünə) zülm edənləri düz yola yönəltməz!” (Bəqərə, 258).

Bu ayəyə əsasən, Nəmrud insanların həyat və ölümünün onun əlində olduğunu iddia edir. Lakin İbrahim peyğəmbərin (ə) ağıllı bir cümləsi ilə Nəmrud daha yalanlarla həqiqəti ört-basdır edə bilmədi.

İbrahim (ə) Nəmrudla elə danışdı ki, elə bil, Nəmrudu Allah kimi qəbul etməyə hazırdır. Lakin Allahın xüsusiyyətlərini təsvir etməklə onun zəifliyini üzə çıxarmaq üçün Nəmruddan onları etməsini istədi.

2- Azərə qarşı

“(Atası Azər İbrahimə) dedi: “Ya İbrahim! Sən mənim tapındığım tanrılardan üzmü çevirirsən? Əgər (onlara qarşı pis hərəkətlərinə) son qoymasan, səni mütləq daşqalaq edəcəyəm (yaxud səni təhqir edib acı sözlər deyəcəyəm). Bir müddət məndən uzaq ol (gözlərim səni görməsin)!     (İbrahim) belə cavab verdi: “Sənə salam olsun! (Allah özü sənə rəhm etsin. Məndən sənə heç bir pislik gəlməz!) Mən Rəbbimdən sənin bağışlanmağını diləyəcəyəm. O mənə qarşı çox mehribandır (çox lütfkardır, duamı qəbul edər)” (Məryəm, 46-47).

Ayətullah Məkarim Şirazi "Nümunə" təfsirində bu iki ayənin aşağısında yazır: "Əslində, İbrahim (ə) Azərin zorakılıq və hədələrinə qarşı müqavimət göstərmiş, ona bağışlanma vəd etmiş və Allahdan onun üçün bağışlanma diləmişdir".

 

iqna.ir