Övlad tərbiyəsində diqqət edək

29 Mart 2023 - 12:00

Hər bir valideynin xəyalıdır ki, düzgün övlad tərbiyə etsin, cəmiyyətə, ailəyə xey- irli ,sağlam və saleh övlad təhvil versin. Amma bu iş bir o qədər də asan dey- il, tərbiyəli övlad yetişdirə bilmək üçün əvvəla valideyn çox səbirli və təmkinli olmalıdır və övlad tərbiyəsi haqda elmi biliyə malik olmalıdır, övlad tərbiyə etmək üçün də oxumağa ehtiyac var əks halda bu işdə müvəffəq ola bilmərik.!

Bəzi tərbiyə metodları var ki, deyirlər: uşaq tərbiyəsi 5 yaşdan başlayır və s. 5 yaşa kimi uşaq nə istəsə edə bilər, amma bu səhv fikirdir, müqəddəs İslam dini bizə göstəriş verir ki, övlad tərbiyəsi uşaq dünyaya gəldiyi gündən, hətta ana bətnində ikən başlayır. Bir nəfər Peyğəmbərimizin yanına gəlib sual etdi Ya Rəsulallah övladımı neçə yaşından tərbiyə etməyə başlamalıyam? Peyğəmbər (s) soruşdu: uşaq neçə yaşındadır? Dedi: doqquz aylıqdır. Peyğəmbərimiz cavab verdi: doqquz ay gecikmişsən.

Bəli uşaq ağ bir vərəq kimidir ona nəyi necə öyrətsən o cürədə davam edəcək

Odur ki uşağa nəzm intizamı, ədəb əxlaqı, nə ilə oynamaq olar, nə ilə olmaz, düzgün yemək qaydasını, düzgün yat- maq rejimini və s. ən xırda şeyləri belə uşaq dünyaya gəl- diyi gündən düzgün formada öyrətməyə diqqət edək. Mən bu məqaləmdə uşaq tərbiyəsində diqqət olunması lazım olan bir neçə mövzuya toxunmaq istəyirəm:

 

Rəqəmsal vəsaitlərdən istifadə

 

Uşağın düzgün inkişafı üçün vaxtını düzgün istifadə et- məyinə xüsusi diqqət etmək lazımdır, vaxtını boş yerə tv, telefon və s. kimi şeylərin qarşısında itirməyinə icazə verməməliyik. Bu iş uşağın aqressiv olmasına, yuxusunun azalmasına, zəka və fiziki inkişafının zəifləməsinə səbəb olur. Hətta diqqət dağınıqlığı, nitk inkişaf geriliyi və s. bir çox psix- oloji xəstəliklərə də səbəb olur. İki yaşa kimi uşağın televiziya və telefonda vaxt keçirmək tələbi heç yoxdur bunu ona biz öyrədirik, iki yaşdan sonra da müəyyən bir vaxt çərçivəsində vermək olar, amma nəzarət hər zaman lazımdır, nəyə baxır, nə oynayır və s. Nəzarətimiz hər zaman olmalıdır.

 

Övladlar arasında ədalətə diqqət

 

Övlad tərbiyəsində diqqət edilməsi lazım olan digər bir məsələ isə mütəxəssislərin və dinimizin fikrincə, valideynlərin övladlarla ədalətli rəftarı, birini o birindən üstün tutmamasıdır. Əgər valideyn övladlarından biri ilə o biri arasında fərq qoyursa, o biri övladda bu övlada qarşı qısqanclıq və ya nifrət meydana gələ bilər. Bu məsələyə nümunə olaraq hz. Yusifin hekayəsini də misal çəkmək olar.

 

Yuxu rejimi və əqlin inkişafı

 

Uşaqların düzgün inkişaf edib tərbiyə edilməsində düzgün yuxu rejiminin çox böyük təsiri var. Yuxu rejimi normal ol-

 

 

mayan uşaqlarda zehni və fiziki problemlər yaranır. Az və gec yatan uşaqlarda narahatlıq, emosyanal pozğunluqlar, diqqət və konsentrasya pozğunluqları, inadkarlıq, aqressivlik, qavrayış zəifliklərinə rast gəlinir. Buda öz növbəsində uşaqlarda davranış problemlərinin və öyrənmə geriliyinin yaranmasına səbəb olur,buna görədə məktəbli uşaqların düzgün yuxu rejiminin olmasına xüsusi diqqət etmək lazımdır .

 

Düzgün yuxu rejimi ibarətdir:

 

0-3 yaşa kimi – günorta saat 1-ə kimi yatmış olmaq, axşam saat 10 a kimi yatmış olmaq 3+ uşaqlarda axşam saat 10 da yatmış olmaq.

 

Yeməklərin tərbiyədə təsiri:

 

Uşaqların düzgün tərbiyə edilməsində yeməklərində təsiri böyükdür, valideynlər uşağın yediklərinin həm halal olmağına həm də sağlam qidalar olmağına diqqət etməlidirlər. Quran və hədislərə əsasən haram yeməklər insanın ruhunu qaraldır və mənfi xasiyyətlər yaradır.

Bəqərə surəsinin 168-cı ayəsində buyrulur: “Ey insan- lar, yer üzündə olan şeylərin (müxtəlif yeməklər və digər varlıqların) halal və paklarından yeyin, faydalanın və şeytanın addımlarına tabe olmayın ki, o, sizin aşkar düşməninizdir”. Qeyri-sağlam və nizamsız qidalanma uşaqlarda əqli və fiziki inkişafın zəifləməsinə, çəki problemlərinin yaranmasına və bir çox sağlamlıq problemlərinə səbəb olur. Sağlam qidalan- ma isə uşaqları xoşbəxt edir. Sağlam qidalanma çəkidən asılı olmayaraq uşaqların daha sakit olmasına, özünə hörmət duyğusunun yaranmasına, özlərini güclü hiss etməsinə emo- sional problemlərlə üzləşməməsi, yaşıdları və ailələri ilə daha yaxşı münasibət qurmalarına səbəb olur. İsveçin Höte- borq Universitetinin nəzdində fəaliyyət göstərən Salqrensika Akademiyasının alimlərinin apardığı araşdırma nəticəsində

rafinə edilmiş şəkər və yağın istifadəsinin məhdudlaşdırılması və meyvə-tərəvəz istehlakının artırılması uşaqlarda özünəhörmət duyğusu yarat-dığı məlum olub. Bununla yanaşı, həmin qida- lar sayəsində balacaların özlərini güclü hiss etməsi, emosional problemlərlə üzləşməməsi, yaşıdları və ailələri ilə daha yaxşı münasibət qur-duğu aşkarlanıb. Nəticələrə əsasən, sağlam qi- dalanan uşaqlarda özünəhörmət hissi daha güclüdür. Bundan əlavə, onlar həmyaşıdları ilə anlaşılmazlıq və emosional cəhətdən problem yaşamayıblar. Tam buğda məhsullarının qəbulu da balacaların yaşıdları ilə münasibətlərinin yaxşılaşdırılmasında rol oynayıb.

 

Uşaqlar niyə sözə qulaq asmayıb inadkarlıq edirlər?

 

Müasir dövrdə valideynlər uşaqların inadkarlığından tez-tez şikayət edirlər: “Bu halda onlarla necə davranacaqları barədə məlumatsız olurlar. Əslində “xeyr”, “lazım deyil”, “istəmirəm” deyən uşaqla inadlaşmaq, onu cəza ilə qorxutmaq, kimin dediyi olacaq deyə yarışa girmək olmaz. Bəzən uşaq məhəbbətinizi, səbrinizi, onu nə qədər sevdiyinizi bilmək üçün “yox” deyib inad edə bilər. Əgər qəzəblənib üstünə qışqırsanız, “Mən haqlıyam, məni sevmirlər”, – deyə düşünər. Uşaq inad edərsə, bunun səbəbini soruşun: “Göstərilən səbəbin nə qədər gülməli və əsassız olmasına baxmayaraq, səbirlə onu dinləyin. Özünüzü uşağın yerinə qoyun. Narahatlıq və qorxularını anlamağa çalışın. Ona səbirlə, əsəbiləşmədən qulaq asdığınızı görəndə uşaq duyğularını ifadə etməyi öyrənir. Uşaq istəklərinin yerinə yetirilmədiyini görəndə o, daha da inad göstərə bilər. Anasından, atasından inciyən uşaq intiqam hissi ilə də inadkar ola bilər”.

 

Uşaqlarla düzgün davranmağın yolları

 

Uşaqlar ağ səhifə kimidir: “Təbii ki, ora nə yazsan, gələcəkdə də onunla rastlaşacaqsan. Başqa bir deyimdə isə bildirilir ki, uşaq evin güzgüsüdür. Yəni evdə valideynlər necə davranırlarsa, uşaqlar da onları eynilə əks etdirir. Uşaqlara tərbiyə vermək, onları düzgün qaydada böyütmək isə elə də asan iş deyil. Həmçinin valideynlər onlarla necə davranmaq lazım olduğunu, onların nələri sevəcəyini və onları necə sevindirmək müm- kün olduğunu bilsələr, çox yaxşı olar. Validenynlər uşaqları

 

sevindirməyin o qədər də çətin olmadığını anlamalıdırlar. Düzgün üsul seçməniz, övladınızın fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə almanız bu işdə sizə yardımçı olar. Övladlarınız eyni tərbiyədə, eyni ailə mühitində böyüsə də, hər birinin özünəməxsus xüsusiyyətləri olduğunu unutmayın. Onların fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə almanız yalnız bu işdə deyil, tərbiyə zamanı, onlarla davranarkən, qaydalar qoyarkən, dərs tapşırıqlarını yerinə yetirərkən və digər nüanslarda sizin lazımınız olacaq. Məsələn, birlikdə ev işləri görün. Bu işləri əyləncəli vəziyyətə gətirə bilərsiniz. İşlərinizi planlayaraq, onunla birgə ev işləri görməniz marağına və sizə yardım edə bildiyi, ona güvəndiyiniz üçün xoş hiss yaşamasına səbəb olar. Avtomobilinizi təmir edərkən, evdə təmir işləri apararkən balaca oğlunuzun köməyindən yararlanın. Bu za- man siz həmçinin şəxsi davranışınızla ona nümunə olduğunuzu unutmayın. Ona kitab hədiyyə edin. Kitab hədiyyə etmək üçün xüsusi bir günün olmasını gözləməyin. Yaşına uyğun və maraqlı hekayələrdən ibarət kitablar övladınızın sevincinə səbəb olar. Birlikdə film izləyin. Film maraqlı olduğu qədər övladınızın yaşına uyğunluğuna da diqqət edin. Film izləmə zamanını övladınız üçün əyləncəli edin. Gəzintilər təşkil edin. Onun sevdiyi yerlərə getməniz övladınız üçün daha xoş olar. Bu zamanı ona həsr etməyə çalışın. Telefonla məşğul olmanız və digər işlərinizi gəzinti zamanına saxlamanız övladınıza xoş olmayan hisslər bəxş edər. Birlikdə oyunlar oynamanız onun xüsusi sevincinə səbəb olmaqla yanaşı, ona olan qayğınızın, sevginizin və diqqətinizin də göstəricisi olar. Domino, dama, şahmat, puzzl yığmaq kimi oyun- lardan istifadə edə bilərsiniz”.

 

Hazırladı Günay Quliyeva