Quranın ifadə möcüzəsinin isbatı

12 Yanvar 2023 - 09:54

Quranın təfsirinə yeni baxış edən şiə təfsirlərindən biri də Seyyid Rəzinin “Təlxisul-Bəyan fi Məcazatil-Quran” əsəridir. Seyyid Rəzi bu təfsir əsərində öz dahiliyindən və zəngin elmindən istifadə edərək Quran məcazları ilə bağlı ilk müstəqil əsəri tərtib etmişdir. Onun ərəbcə bir cilddə olan təfsiri Qurani-Kərimin ayələrinin, xüsusilə sözlər, ifadələr, məcazi və ironik ibarətlərin təfsiridir.

Bu kitab 4-cü əsrin ən mühüm tədqiqat əsərlərindən biri hesab olunur. Orada Məcazi (söz və nitqi başqa və qeyri-leksik mənada işlətməklə), istiarələr (bənzərmələr) və Qurani-Kərimin ironiyalarını (mənası aydın olmasın deyə) surə və ayələrin ardıcıllığı ilə və ərəb şeirlərindən çoxlu sitatlar gətirərək, Quranın ritorik və ifadəli möcüzə cəhətlərini ifadə etmişdir. Lüğətdə "bəlağət" səlis, gözəl danışıq, natiqlik məharəti, termində isə sözlərin dinləyicinin tələbatına uyğunlaşdırılması deməkdir.

Seyyid Rəzi kim idi?

Seyyid Rəzi kimi tanınan Məhəmməd ibn Hüseyn ibn Musa (359-406 qəməri, 969-1015 miladi) şiə alimlərindən biri və Seyyid Mürtəzanın qardaşıdır. Seyyid Rəzi İranda Ali-Buyə hakimiyyəti dövründə qazi və Əmirul-Həcc (Həcc işlərində Allahın zəvvarlarına nəzarət edən) kimi mühüm vəzifələrdə çalışmış və onun divan şerləri günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Seyyid Rəzinin “Kəlam” və “Təfsir”də əsərləri var. Onun ən mühüm əsəri “Nəhcül-bəlağə” toplusudur. O, bəzilərinin inancına əsasən, ilk dini elmlər məktəbi olan Darul-Elmi də qurdu.

O, sünni alimlərindən Məhəmməd Təbəri Maliki, Əbu Əbdullah Corcani (vəfatı 397-ci qəməri, 1096 miladi), Hənəfi fəqihi, Qazi Əbdül-Cabbar Mötəzili və Ekfani Qazidən (vəfatı 405-ci qəməri, 1014 miladi) dərs almışdır. Seyyid Rəzinin fiqh və Usulu şiə olmayan alimlərdən öyrənməsi haqqında yazmışlar ki, onun hökm vermək məsuliyyəti onu bütün məzhəblərin fiqhini öyrənməyə sövq etmişdir.

"Təlxisul-Bəyan" təfsirinin xüsusiyyətləri

Yeddi qarinin rəyinə əsasən müxtəlif qiraətləri qeyd etmək, kəlmələrin və Quran birləşmələrinin mənalarını müzakirə etmək, mübahisəli məsələlərə şərh vermək, Quranın məcaz və birləşmələrini ifadə edərkən hədislərdən istifadə etmək bu təfsirin xüsusiyyətlərindəndir.

Seyyid Rəzinin kitabının ilk mətləbi "Bəqərə" surəsinin yeddinci ayəsi haqqındadır ki, bu ayədə deyilir: “Allah onların ürəyinə və qulağına möhür vurmuşdur. Gözlərində də pərdə vardır”. Bu ayə münafiqlər haqqındadır ki, Allah onların gözlərində pərdə olduğunu deyib və bu əslində bir məcazdır. Çünki münafiqlər həqiqətən şeylərə baxıb gözlərini tərpətirlər, lakin onlardan lazım olan fayda və dərsi almırlar Buna görə də Allah onların gözlərini pərdə ilə örtülmüş kimi şərh etmişdir.

Onun kitabının son mətni "İnşirah" surəsinin birinci ayəsindən üçüncü ayəsinə qədər olan ayələri haqqındadır ki, buyurur: "(Ya Peyğəmbər!) Məgər Biz (haqqı bilmək, elm və hikmət dəryası etmək üçün) sənin köksünü (qəlbini) açıb genişlətmədikmi?! Ağır yükünü səndən götürmədikmi?! (Elə bir yük ki) sənin belini bükürdü". Seyyid Rəzi üçüncü ayə haqqında deyib ki, bu, məcaz və istiarədir. Çünki Peyğəmbər (s) məsumdur və heç bir günah etmir. İstər Peyğəmbərin (s) böyük və ya kiçik günah etməməsi fikrinə görə, istərsə də kiçik günah işləməsinin mümkün olması fikrinə görə olsun. Elə ki, hətta kürəyini sındıracaq qədər və onun səsi eşidəcək qədər olsun. Bu surədə “vizr” kəlməsinin mənası Peyğəmbərin (s) risalətini təbliğ etmək yolunda öz qövmündən gördüyü böyük sıxıntı və təqiblərdir.

Bu kitab sonrakı müfəssirlər tərəfindən qeyd edilmiş, onlar onun təfsirinə istinad etmiş və ona etibar etmişlər. Qütb Rəvəndi, Həvizi və başqaları öz təfsirlərində bu kitabın rəylərindən sitat gətirmişlər.

Bu kitabla bağlı mühüm məqam ondan ibarətdir ki, Seyyid Rəzi dövründə Quran ayələrinin və peyğəmbər sünnəsinin məcazi təfsirini inkar edən Zahiriyyə və Sələfilik düşüncələri güclü şəkildə yayılırdı. Seyyid Rəzinin müxtəlif kitabları "Quranın məcazlar"ı ilə bağlı olub ki, bu azğın cərəyana elmi və dəqiq cavab verib. Həmçinin Quranda və Peyğəmbər (s) sünnəsində məcazların olmasını sübut edib.

 

iqna.ir