İnsanlığın öz xislətini dəyişməməsi, bəşəriyyəti məhvə sürükləməməsi üçün bu dünyada hər şeydən öncə paklığa, müqəddəsliyə, haqqa, ədalətə inamın qorunmasına ehtiyac var. Hər zaman Allahını yaddan çıxarmayanlar nə yolunu itirər, nə də nəfsinə aldanar. Bu dünyada bütün yaranmışlar - canlılar da, cansızlar da Yaradanın varlığını, böyüklüyünü bizə xatırladır. Sadəcə, doğrunu görmək, gördüyünü isə düzgün qiymətləndirmək lazımdır. Möcüzə göstərmək Allaha xasdır. Seçdiyi, bizlərə görk üçün Yer üzünə göndərdiyi bəndələrinə isə Uca Rəbbimiz kəramət göstərmək hünəri bəxş edib. Bəxş edib ki, yenə Onun qüdrətini xatırlayaq, Ona şükür edək.
And yerimiz olan AÄŸa Seyid Æli Mir Æbutalib oÄŸlu Mir MövsümzadÉ™ dÉ™ Allahın kÉ™ramÉ™t sahibi olmaÄŸa layiq gördüyü bÉ™ndÉ™lÉ™rindÉ™n idi. Dünyaya göz açdığı ocaq elÉ™ ondan qabaq da müqÉ™ddÉ™s tutulurdu. Çünki ata-babaları seyid ÅŸÉ™rafÉ™tliydilÉ™r. ÆvvÉ™llÉ™r É™rÉ™blÉ™rdÉ™ "aÄŸa" mÉ™nasında iÅŸlÉ™nÉ™n bu söz çoxdan öz mÉ™nasını dÉ™yiÅŸib. ÆsrlÉ™rdir, müsÉ™lman dünyasında MÉ™hÉ™mmÉ™d PeyÄŸÉ™mbÉ™r (s.É™.s) nÉ™slinin davamçıları seyid adlandırılırlar. AÄŸa Seyid Æli dÉ™ öz nÉ™slinÉ™, kökünÉ™ görÉ™ PeyÄŸÉ™mbÉ™rin (s.É™.s) sevimli nÉ™vÉ™si, birinci imam Æli ibn Æbutalibin (É™) oÄŸlu üçüncü imam HüseynÉ™ (É™) baÄŸlı idi. Ä°mam Hüseynin (É™) vÉ™ qardaşı ikinci imam HÉ™sÉ™nin (É™) xÉ™lÉ™flÉ™ri MÉ™hÉ™mmÉ™d PeyÄŸÉ™mbÉ™rin (s.É™.s) sevimli Æhli-Beytinin É™leyhdarları tÉ™rÉ™findÉ™n izlÉ™ndiklÉ™rindÉ™n, mÉ™hvÉ™ mÉ™hkum edildiklÉ™rindÉ™n uzaq ölkÉ™lÉ™rÉ™ üz tutmalı olublar. Mir MövsümzadÉ™lÉ™rin dÉ™ o vaxt yaÅŸayış yeri kimi AzÉ™rbaycanı seçdiklÉ™ri, köçüb bura gÉ™ldiklÉ™ri ehtimal edilir.
AÄŸa Seyid Ælinin atası Mir Æbutalib aÄŸa İçəriÅŸÉ™hÉ™rdÉ™ yaÅŸayıb. Onun 1884-cü ildÉ™ Böyük Qala küçəsindÉ™ birmÉ™rtÉ™bÉ™li ev alması, bir il sonra isÉ™ burada ikimÉ™rtÉ™bÉ™li ev tikdirmÉ™k üçün Bakı ŞəhÉ™r Ä°darÉ™sinÉ™ müraciÉ™t etdiyi barÉ™dÉ™ sÉ™nÉ™dlÉ™r mövcuddur.
Mir Æbutalib aÄŸanın hÉ™yat yoldaşı XÉ™dicÉ™ xanım Mir Qasımova da müqÉ™ddÉ™s seyidlÉ™r nÉ™slindÉ™n idi. Onların altı övladları olub: OÄŸlanları - Seyid Hüseyn aÄŸa, AÄŸa Seyid Æli, Mir Kazım aÄŸa, qızları - ZeynÉ™b, SÉ™kinÉ™ vÉ™ FatmanisÉ™.
AÄŸa Seyid Æli bu ocağın ikinci oÄŸlu idi. Onun taleyi baÅŸqa cür yazılmışdı. Ata-anası bunu AÄŸa Seyid Æli hÉ™lÉ™ körpÉ™ykÉ™n anlayırlar. UÅŸaq xÉ™stÉ™ydi. HÉ™rÉ™ bir söz deyir. Kimi uÅŸağın anadangÉ™lmÉ™ xÉ™stÉ™ olduÄŸunu, kimi isÉ™ onun göbÉ™yinin düzgün kÉ™silmÉ™diyini, doÄŸuÅŸ zamanı uÅŸağı tutanın ehtiyatsızlığı ucbatından iflicÉ™ mübtÉ™la olduÄŸunu söylÉ™yir. DoÄŸrusunu Yaradan bilir. Mir Æbutalib aÄŸa uÅŸaÄŸa baxdıqca şükranlığını É™sirgÉ™mir: "Ä°lahi, qÉ™dÉ™r-qismÉ™t, tÉ™qdir SÉ™nindir. HökmünÉ™ şükürlÉ™r olsun!" - deyib dua edir. Ata da, ana da hiss edirdi ki, AÄŸa Seyid Æli düçar olduÄŸu bu mÉ™rÉ™zdÉ™n qurtula bilmÉ™yÉ™cÉ™k, ömrünün sonunadÉ™k pak ruhunu xÉ™stÉ™, zÉ™if cismindÉ™ daşıyacaq. Seyid XÉ™dicÉ™ dÉ™ hÉ™yat yoldaşı kimi RÉ™bbin tÉ™qdirindÉ™n giley etmir. Onun övladı baÅŸqa uÅŸaqlar kimi oynamır, qaçmır, azad-asudÉ™ danışıb-gülmürdü. Amma ana, nÉ™dÉ™nsÉ™, bu körpÉ™nin halına acıya, ona ÅŸikÉ™st kimi baxa bilmir. Onun üzünÉ™, gözlÉ™rinÉ™ nÉ™zÉ™r saldıqca, içini izahedilmÉ™z fÉ™rÉ™h bürüyür. Balaca AÄŸa Seyid Ælinin siması elÉ™ nurlu idi ki… Bu işıq onunla birlikdÉ™ böyüyür. Ä°llÉ™r keçdikcÉ™, AÄŸa Seyid Ælinin üzündÉ™ki insanı baxdıqca rahatladan, içinÉ™ işıq saçan qüvvÉ™ni tÉ™kcÉ™ Mir Æbutalib aÄŸanın ocağındakılar görmür...Bu evdÉ™ Allahın buyurduqlarına hÉ™r kÉ™s can-baÅŸla, sevgiylÉ™ É™mÉ™l edirdi. Ä°slam dininin qaydaları burada uca tutulurdu. Mir Æbutalib AÄŸanın böyük oÄŸlu Seyid Hüseyn aÄŸa isÉ™ MÉ™kkÉ™yÉ™, MÉ™dinÉ™yÉ™ gedib, dini vÉ™ dünyÉ™vi elmlÉ™r sahÉ™sindÉ™ mükÉ™mmÉ™l tÉ™hsil dÉ™ alır. Buna görÉ™ Bakıya döndükdÉ™n sonra, ona olan ehtiram bir az da artır. Seyid Hüseyn aÄŸanın sayÉ™sindÉ™ Mir MövsümzadÉ™lÉ™rin evi ÅŸÉ™hÉ™rdÉ™ dini yığıncaqlar yerinÉ™ çevrilir. Dini elmlÉ™rlÉ™ yanaşı, fizikanı, riyazıyyatı, astronomiyanı da gözÉ™l bilÉ™n Seyid Hüseyn aÄŸa Bakıda bir çoxlarının, elÉ™cÉ™ dÉ™ milyonçular Hacı Zeynalabdin Tağıyev, AÄŸa Musa Nağıyev vÉ™ baÅŸqalarının söhbÉ™tlÉ™rindÉ™n doymadığı möhtÉ™rÉ™m bir insan kimi tanınır.
1918-ci ildÉ™ Bakıda ermÉ™nilÉ™r yenidÉ™n qırğınlar törÉ™tmÉ™yÉ™ baÅŸlayırlar. Onların bütün insani hisslÉ™ri ayaqlar altına atmaÄŸa, hÉ™r cür ÅŸÉ™rÉ™fsizliklÉ™r törÉ™tmÉ™yÉ™ qadir olduqlarını yaxşı bilÉ™n azÉ™rbaycanlı sahibkarlar Mir MövsümzadÉ™lÉ™ri ermÉ™nilÉ™rin basqınlarından qorumaq qÉ™rarına gÉ™lirlÉ™r. Mir Æbutalib aÄŸa dünyadan köçdüyü vaxtdan ailÉ™nin başçısı sayılan Seyid Hüseyn aÄŸaya müraciÉ™t edirlÉ™r. Onu Bakını ailÉ™liklÉ™ müvÉ™qqÉ™ti tÉ™rk etmÉ™yÉ™, gÉ™mi ilÉ™ Ä°rana getmÉ™yÉ™, ara sakitləşənÉ™dÉ™k orada qalmaÄŸa razı salırlar.
...İçəriÅŸÉ™hÉ™rdÉ™ki evlÉ™rinÉ™ vurulan qıfıl bir dÉ™ 1920-ci illin É™vvÉ™llÉ™rindÉ™ açılır. Mir MövsümzadÉ™lÉ™r Ä°ranın ÆnzÉ™li ÅŸÉ™hÉ™rindÉ™ yaÅŸamışdılar. Orada da cÉ™dlÉ™rinÉ™ ehtiramla yanaÅŸmışdılar. Yola düşmÉ™k É™rÉ™fÉ™sindÉ™ É™nzÉ™lili Seyid Hüseyn aÄŸagili buraxmaq istÉ™mÉ™yiblÉ™r: "AÄŸa, getmÉ™yin. HÉ™miÅŸÉ™lik burada qalın", - deyiblÉ™r. Seyid Hüseyn AÄŸa minnÉ™tdarlıq edib: "Çox saÄŸ olun, amma VÉ™tÉ™nÉ™ qayıtmaq istÉ™yirik".
Sovet hakimiyyÉ™ti AzÉ™rbaycanda qÉ™lÉ™bÉ™ çalanda artıq nÉ™ Mir Æbutalib aÄŸa saÄŸ idi, nÉ™ dÉ™ XÉ™dicÉ™ xanım. O günü görmÉ™k Seyid Hüseyn aÄŸaya da nÉ™sib olmur. Geri döndüklÉ™rindÉ™n bir neçə ay sonra 40-42 yaÅŸlı Seyid Hüseyn aÄŸa dünyadan köçür. Son vÉ™siyyÉ™tinÉ™ É™mÉ™l edirlÉ™r. Onu müqÉ™ddÉ™s KÉ™rbÉ™laya aparıb, orada torpaÄŸa tapşırırlar (Seyid Hüseyn aÄŸanın valideynlÉ™rinin dÉ™ KÉ™rbÉ™lada dÉ™fn olunduqları güman edilir - red.).
Sovet hakimiyyəti illərində tez-tez eşidilən sözlərdən biri də "ateizm" olur. İllər keçdikcə, bu adla yeridilən siyasət gücləndirilir. Hökumətin qərarıyla məscidlər uçurulur, seyidlər, axundlar, mollalar sıxışdırılır, insanlar öz Allahlarını danmağa, ondan üz çevirməyə məcbur edilirlər. Hətta 1930-cu illərdə vəziyyət o həddə çatır ki, "allahsızlar cəmiyyəti" deyilən bir qurum yaradılır, Moskvadan ora üzvlər qəbul etmək barədə sovet respublikalarının qarşısına öhdəliklər qoyulur.
Ancaq Sovet hökuməti sonadək bu siyasəti planlaşdırıldığı şəkildə həyata keçirə bilmir. Hətta "allahsızlar cəmiyyəti"nin üzvlük biletini ciblərində gəzdirməyə məcbur olanların belə bir çoxu Allah sevgisini, Allah xofunu ürəklərinin dərinliklərində qoruyub-saxlayırlar.
O çətin illÉ™rdÉ™ AÄŸa Seyid Ælinin CÉ™ddinÉ™ tapınanların sayı azalmaq bilmirdi. Onu kimisi ÆtaÄŸa, kimisi Böyük AÄŸa, kimisi isÉ™ Mir Mövsüm AÄŸa deyÉ™ çağırırdı. Ãœz-gözündÉ™n yaÄŸan tÉ™mizliklÉ™, mÉ™sumluqla xasiyyÉ™tindÉ™ki mülayimlik hÉ™mahÉ™ng olan AÄŸanın ocağına gÉ™lÉ™nlÉ™r, ondan xeyir-dua alanlar ÅŸÉ™fa tapacaqlarına, müşkül iÅŸlÉ™rinin çözülÉ™cÉ™yinÉ™, dilÉ™klÉ™rinin yerinÉ™ yetÉ™cÉ™yinÉ™ inanırdılar. Allah da bu inamı qÉ™lbÉ™n duyanları çarÉ™siz buraxmır, seçdiklÉ™rindÉ™n olan AÄŸa Seyid Ælinin yanına ümidlÉ™ gÉ™lÉ™nlÉ™rin inamını qırmırdı.
HÉ™tta AzÉ™rbaycan SSR Kommunist Partiyası MÉ™rkÉ™zi KomitÉ™sinin birinci katibi MircÉ™fÉ™r Bağırovun da AÄŸa Seyid ÆliyÉ™ hörmÉ™t bÉ™slÉ™mÉ™si, ona böyük ehtiramla yanaÅŸması barÉ™dÉ™ bir zamanlar dillÉ™rdÉ™ dolaÅŸan hekayÉ™tlÉ™rin bÉ™zilÉ™ri bugünÉ™dÉ™k unudulmayıb. Çoxlarına qÉ™ribÉ™ gÉ™lir. ÆgÉ™r bu hörmÉ™tin sÉ™bÉ™bi MircÉ™fÉ™rin dÉ™ seyid nÉ™slindÉ™n olması idisÉ™, bÉ™s onda repressiya illÉ™rindÉ™ onun ÅŸÉ™xsi göstÉ™riÅŸi ilÉ™ güdaza gedÉ™nlÉ™rin içərisindÉ™ bu nÉ™slin nümayÉ™ndÉ™lÉ™rinin dÉ™ az olmamasına nÉ™ ad vermÉ™k olar?
ÆslindÉ™, Mir MövsümzadÉ™ nÉ™sli dÉ™ 1930-cu illÉ™rin siyasi burulÄŸanından kÉ™narda qalmayıb. 1937-ci ildÉ™ "NKVD" É™mÉ™kdaÅŸları bu hÉ™yÉ™tÉ™ tez-tez gÉ™lib-gediblÉ™r. Mir Mövsüm AÄŸanın kiçik qardaşı Mir Kazım aÄŸa o illÉ™rdÉ™ çox É™ziyyÉ™t çəkib. HÉ™bs olunmasa da, "NKVD"yÉ™ aparılıb, kitabları, bir sıra sÉ™nÉ™dlÉ™ri müsadirÉ™ olunub. "NKVD" É™mÉ™kdaÅŸları, hÉ™tta bu ocağın qadınlarına belÉ™ É™zab vermÉ™kdÉ™n, onları incitmÉ™kdÉ™n çəkinmÉ™yiblÉ™r. AÄŸanın bacısı SÉ™kinÉ™ xanımı, xalası qızı vÉ™ böyük qardaşı mÉ™rhum Seyid Hüseyn aÄŸanın hÉ™yat yoldaşı olan Sara xanımı dÉ™fÉ™lÉ™rlÉ™ dindirmÉ™yÉ™ aparıblar. Onlardan tÉ™lÉ™b ediblÉ™r:
- Qızıllarınızın yerini deyin!
- Bizim qızılımız yoxdur.
- Sizdən tələb edirik, var-dövlətinizin yerini deyin. Onları harada gizlətmisiniz?
Bir dəfə yenə "NKVD" əməkdaşları Səkinə xanımla Sona xanımın ardınca gəlirlər. Səkinə xanım dindirmə otağına aparılır. Sonra növbə Sona xanıma çatır. O, iki "NKVD" əməkdaşının əhatəsində pilləkənləri qalxır. Birdən pilləkənlərin yuxarı başında Səkinə xanım görünür. Səkinə xanım son dərəcə abırlı, həyalı idi. Həmişə çarşabla gəzərdi. Yad kişilər onun üzünü görə bilməzdilər. İndi isə "NKVD" əməkdaşları onu endirirdilər. Onlardan biri Səkinə xanımın qolundan yapışıb dartırdı. Seyid övladının saçları çiyinlərinə dağılmışdı, çarşabı yerlə sürünürdü. Onu belə görəndə dünya sanki Sona xanımın başına dolanır.
Səkinə xanımla Sona xanımın "NKVD"yə aparıldı-ğından xəbər tutan yerli camaatın əli üzündə qalmışdı: "O cür insanları da dinc buraxmırlar. Qorxmurlar ki, cədləri onlara qənim olar. Allah bu zülmü yerdə qoymaz". Bir həftə sonra şəhərə xəbər yayılır. Səkinə xanımla Sona xanımın istintaqını aparan müstəntiqin Bayıldakı evi neft pilətəsindən od almışdı, həm özü, həm də ailəsi yanıb külə dönmüşdü.
Mir Mövsüm Ağanın həyatı, gün-güzəranı hər zaman Mircəfər Bağırovun diqqətində olub. Ona olan sevgini də, bəslənən inamı da görüb. Özünə toxunmasalar da, qapısına gələnlərin ayağını buradan kəsmək yolunda mübarizə aparıblar. Amma buna nail ola bilməyiblər.
1941-ci ildÉ™ Böyük VÉ™tÉ™n müharibÉ™si baÅŸlayır. Bakıda da É™li silah tutan hÉ™r kÉ™s cÉ™bhÉ™yÉ™ yola salınır. GedÉ™nlÉ™r É™vvÉ™lcÉ™ Böyük AÄŸanı ziyarÉ™t edir, saÄŸ-salamat geri dönmÉ™lÉ™ri üçün Allaha dua edir, ÆtaÄŸanın CÉ™ddinÉ™ nÉ™zir deyirdilÉ™r. Çoxları É™ynindÉ™n köynÉ™yini çıxarıb bu evdÉ™ qoyur: "NÉ™zir edirÉ™m, salamat qayıdım, bu köynÉ™yi öz É™limlÉ™ gÉ™lib buradan götürüm".
Sovet hökumətinə o zamanlar təkcə döyüşçülər lazım deyildi. Arxa cəbhədə də mübarizə aparan, həm cəbhədəkiləri, həm də buradakıları yeməklə, geyimlə, silahla təmin edənlər lazım idi. Kəndlər, şəhərlər gündən-günə boşalırdı. Ona görə də bir nəfər bir neçə adamın yerinə işləməliydi. İnsanları zorla-güclə bu qədər əlləşməyə, əziyyətlərə qatlaşmağa məcbur etmək mümkün deyildi. Bunun üçün sözlər, təmtəraqlı vədlər də kifayət deyildi. Doğmalarını odun-alovun içərisinə yola salanların inamını yaşatmaq lazımıydı. Allahın varlığını, böyüklüyünü xatırladanlardan birinə - Böyük Ağaya sevgi bu yerdə lazım idi. Ona görə də qapısına gələnlərə toxunmurdular. Böyük Ağa isə yenə də əvvəlki kimi insan əlləriylə qurulan bütün eybəcərliklərdən, siyasi oyunlardan uzaq olan öz təmiz dünyasında olub-bitənlərə əhəmiyyət vermədən Allahdan insanlara şəfa, Yer üzünə salamatlıq diləməyindəydi.
MüharibÉ™ illÉ™rindÉ™ o, AzÉ™rbaycanda Sovet hökumÉ™tinÉ™ hÉ™m dÉ™ maddi cÉ™hÉ™tdÉ™n lazım olur. AÄŸa Seyid ÆlidÉ™n böyük mÉ™bləğdÉ™ vergi alınırdı. Çoxlarının cÉ™llad kimi baxdığı Bağırovun hakimiyyÉ™ti dövründÉ™ heç vaxt Böyük AÄŸanı hÉ™bs etmÉ™k üçün gÉ™lmirdilÉ™r. Bağırov niyÉ™ AÄŸanı hÉ™bs etdirmÉ™yib? BÉ™lkÉ™ dÉ™ onun nüfuzu lazım idi birinci katibÉ™? BÉ™lkÉ™ dÉ™ fiziki cÉ™hÉ™tdÉ™n xÉ™stÉ™ olan AÄŸanı hÉ™bs etmÉ™klÉ™ öz nüfuzunu heçə endirmÉ™k istÉ™mirdi? Ä°ndi bu suala doÄŸru-dürüst kim cavab verÉ™ bilÉ™r ki? MüharibÉ™dÉ™n sonra da Böyük AÄŸanın ocağından dövlÉ™tÉ™ yüksÉ™k mÉ™bləğdÉ™ vergi ödÉ™nirdi. Öz evindÉ™ isÉ™ bir taxtdan, dolabdan, dÉ™mir çarpayıdan, stullardan baÅŸqa heç nÉ™ yox idi… Bir dÉ™fÉ™ Böyük AÄŸanın adından verilÉ™n vergi gecikdirilir. Rayon maliyyÉ™ şöbÉ™sindÉ™ onun borcu hesablanılır. Bu mÉ™bləğin ödÉ™nilmÉ™si üçün çıxarılan qÉ™rara É™sasÉ™n, AÄŸanın evindÉ™n əşyalarını aparmaÄŸa gÉ™lirlÉ™r. Sürücü mÉ™sÉ™lÉ™ni yalnız AÄŸa Seyid Ælinin evindÉ™ki avadanlıqlar maşına yüklÉ™ndikdÉ™n sonra bilir. O, maşını sürmÉ™kdÉ™n imtina edir. NÉ™ qÉ™dÉ™r israr edirlÉ™rsÉ™, razılıq vermir: "Apara bilmÉ™rÉ™m, mÉ™nim ailÉ™m var", - deyir. Bundan sonra üç-dörd sürücü gÉ™tirirlÉ™r. Onlar da AÄŸanın evinin əşyalarını aparmaqdan imtina edirlÉ™r.
Böyük Ağa insanları çox sevib. Onun qulluğunda dayanmağı savab sayanların, özü üçün səadət hesab edənlərin sayı-hesabı yox idi. Amma Böyük Ağa heç kimə qıymayıb. Bəzən kimsə qapısına gəlib, "Bura gəlib dilək diləmişdim, - deyir. - Şükür Allaha, arzum yerinə yetdi. Niyyətim var, gərək bu həyəti süpürüb-təmizləyəm". Ağa gülümsəyər, onları başa salardı ki, lazım deyil. Həmin adamlar israr edəndə ürəklərini sındırmazdı: "Elə mənim başmağımı buradan götür, ora qoy, bəsdir. Hesab et ki, niyyətini yerinə yetirmisən".
O, cavan vaxtlarında çətinliklə də olsa, yeriyər, danışardı. Sonralar ayaqları yeriməkdən qaldı, dili söz tutmaqdan. Bacısı Səkinə xanım həmişə yanında olub. O özündən iki-üç yaş böyük qardaşı Böyük Ağanı həddindən artıq çox istəyib. Həmişə onun qulluğunda dayanıb. Çox yaraşıqlı, ağbəniz olan Səkinə xanım qardaşına xidmət etmək üçün öz səadətindən də imtina edərək heç zaman ailə qurmayıb.
Böyük Ağanın İçərişəhərdəki evinə möhtac adamlar gəlirdilər. Kimi sağlamlıq tapmaq, kimi də intizardan qurtulmaq ümidiylə. Uzun növbələr yaranırdı. Adamlar eyvanda öz kürsüsündə oturmuş Böyük Ağanın əlindən öpür, ondan xeyir-dua alırdılar. O da ziyarətinə gələnlərin başlarına əlini çəkir, üzündən əskilməyən xeyirxah təbəssümüylə hamıya xeyir-dua verirdi. Bu ocağa təkcə müsəlmanlar gəlmirdi. Həyatının ən dəhşətli, çarəsiz anlarında qeyri-ixtiyari Ağanın Cəddini çağırıb ondan kömək istəyən, nicat tapan ruslar, yəhudilər, ermənilər və başqa millətin nümayəndələri də bu ocağa üz tuturdular.
Sirli bir duyumla qapısını döyənlərin ürəklərindən keçənləri, onların necə adam olduqlarını, məqsədlərini, məramlarını anlaya bilirdi Böyük Ağa. Bəzən onun kimisə qəbul etməkdən imtina etməsi çoxlarına qəribə görünürdü. Amma doğmaları, ən çox da ona qəlbən yaxın olan bacısı Səkinə (bu ocaqda hamı onu Qönçə çağırırdı - red.) başa düşürdü ki, Ağa heç nəyi əbəs yerə etməz, ürək sındırmaz. Ancaq düşünürdülər ki, gələn hər kim olur-olsun Böyük Ağanın Cəddinə üz tutub. Ağanı dilə tutmaq üçün onun yanına qardaşı nəvəsi Rüfəti göndərərdilər. Seyid Hüseyn ağanın dörd qızından böyüyünün oğlu olan bu uşaq dünyaya gələndə onun qulağına babasının adını pıçıldamışdılar. Amma sonralar onu Rüfət adıyla çağırmışdılar. Mir Mövsüm Ağa isə onu birdəfəlik qardaşı Seyid Hüseyn ağanın adıyla tanımışdı. Odur ki xətrini lap çox istəyirdi.
RüfÉ™t AÄŸaya yaxınlaşırdı: "Böyük AÄŸa, bu adamı qÉ™bul elÉ™", - deyÉ™ xahiÅŸ edirdi. Xeyirxah, hÉ™lim, uÅŸaq kimi sÉ™mimi AÄŸa Seyid Æli dÉ™ RüfÉ™tin sözünü yerÉ™ salmazdı. ÃœzündÉ™ki xoÅŸ tÉ™bÉ™ssümlÉ™ anladardı: "Yaxşı, qoyun gÉ™lsin".
O, pəncərədən ətrafı seyr etməyi sevərdi. Havalar xoş olanda Böyük Ağanın kürsüsünü çıxarıb həyət qapısının ağzına qoyardılar. Uzunzən-cirli iri gümüş saatı isə həmişə döş cibində olardı. Gəlib-keçənlər ona yaxınlaşar, kimi əlindən öpər, kimi soruşardı: "Böyük Ağa, saat neçədir?". Bu sualdan xoşu gələr, cibini göstərərdi. Saatı soruşanlar da götürüb baxar, sonra qaytarıb yerinə qoyardılar.
1948-ci ildÉ™ AÄŸanı bu dünyada hamıdan yaxşı anlayan bacısı SÉ™kinÉ™ xanım vÉ™fat edir. Ä°ki il sonra - 1950-ci ilin 17 noyabrında isÉ™ bu dünyayla vidalaÅŸmaq növbÉ™si Böyük AÄŸaya çatır. Bütün Bakı É™hli vidalaÅŸmaq üçün İçəriÅŸÉ™hÉ™rÉ™ - onun evinin qarşısına toplaşır. Hamı göz yaşı tökür. GÉ™lÉ™nlÉ™rin ardı-arası kÉ™silmir. HökumÉ™t orqanları bunu görüb AÄŸanın dÉ™fnini tezləşdirirlÉ™r. AÄŸa Seyid Æli ŞüvÉ™landakı qÉ™biristanlıqda torpaÄŸa tapşırılır.
Onun unutdurulması istiqamətində işlər aparılmağa başlanılır. Bu, Sovet hakimiyyəti ömrünü başa vuranadək davam edir. Hətta Bakı şəhərinin rəhbəri Tofiq Allahverdiyev partiya yığıncağında Ağanın dəfn edildiyi qəbiristanlığın ləğv olunması barədə qərar da çıxarır. Onun Cəddinə inananlar isə qorxa-qorxa da olsa ora gedirlər. Apardıqları nəziri xəlvətcə daşın altına qoyurlar. Hətta partiya orqanlarında, digər yüksək strukturlarda işləyənlər belə gizli-gizli Mir Mövsüm Ağanın məzarını ziyarət edirlər.
Hakimiyyət rəhbərlərinin göstərişi ilə Ağadan sonra qohumları, bu ocağa ziyarətə gələnləri içəri buraxa bilmirlər. Tək-tək adamlar gecəylə gizlincə gəlir, yalvar-yaxar həyətə girir, Böyük Ağanın bir zamanlar dolaşdığı yerləri ziyarət edir, adını çağırır, niyyətlərini edib gedirlər. İçəri girə bilməyənlər adətə rəğmən, qapıya əllərini çəkir, niyyət edib əski bağlayırdılar. Artıq institutu bitirib Nazirlər Kabinetində işləyən Ağanın qardaşı nəvəsi Rüfət Mahmudovu buna görə partiya komitəsinin katibi dəfələrlə yanına çağırır: "Qoyma o həyətə nə gəlib-gedən olsun, nə də qapının dəstəyinə əski bağlasınlar". Ancaq qadağalara baxmayaraq, yenə işi müşkülə düşənlər, arzuları, diləkləri olanlar yenə bura gəlir, qapıya əllərini çəkib Ağanın müqəddəs ruhunu köməyə çağırırlar. Kimi saçından qoparır, kimi köynəyindən, yaylığının ucundan cırıb qapının qulpuna bağlayır, sonra çıxıb-gedirlər.
Azərbaycan müstəqil olanadək belə davam edir. Böyük Ağanın məzarını ziyarət edənlər apardıqları nəziri daşın altına qoyub çıxıb-gedirlər. Onlardan sonra yolçular, dilənçilər, bəzən orada pul üstündə bir-birləriylə dava-mərəkə salırlar.
Sovet hakiiyyəti süquta uğrayandan sonra, bir sıra müqəddəs yerlərimiz kimi Mir Mövsüm Ağanın dəfn olunduğu məzarlıqda da abadlıq işləri aparıldı. Şüvəlan camaatı Hacı Nizam Həbiboğlunun rəhbərliyi ilə işə başladı. Bu gün Mir Mövsüm Ağa ziyarətgahı öz əzəməti ilə göz önündədir. Böyük Ağanın sağlığında heç bir maddi umacağı olmayıb. Allah onu nəfis təmənnasından uzaq yaratmışdı. Bu gün də onun ruhu bu ziyarətgaha gələnlərin nəzirlərinin ehtiyacı olanlara, yoxsullara, əlillərə, kimsəsizlərə çatması ilə şad olur.
/Karvan/