Ən əhəmiyyətli insani dəyər hansıdır?

Allah-taala "Hucurat" surəsinin 13-cü ayəsində buyurur:

إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللّهِ أَتْقاکُمْ
« Həqiqətən sizin Allah yanında ən hörmətliniz sizin ən pəhizkarınızdır.»
Şübhəsiz ki, hər insan fitrətən dəyər və hörmətli bir şəxs olmağını istəyir. Bu səbəbdən bütün vücudu ilə insani dəyərləri əldə etmək üçün səy göstərir.
Amma mədəniyyətlər arasında olan fərqə görə insani dəyərin meyarı haqqında tamamilə başqa-başqa fikirlər var. Bəzən saxta dəyərlər, həqiqi dəyərlər kimi qəbul olunur.
Bir qrup insan öz həqiqi dəyərini məşhur və tanınmış nəslə və tayfaya aid olmaqda görür. Beləsi qəbilə və tayfasının adını tanıtdırmaq üçün bütün səylərini göstərir ki, onu böyütməklə ( o nəslin nümayəndəsi olduqlarına görə) özlərini böyütmüş olsunlar.
Xüsusilə də cahil qövmlər arasında nəsillərdən və qəbilələrdən sayılmaq geniş yayılmış puç fəxrlərdən sayılırdı. Belə ki, hər qəbilə özünü "üstün qəbilə", hər irq özünü "üstün irq" adlandırırdı. Çox təəssüf ki, onun qalıqları hələ də bir çox insan və tayfaların ruhlarının dərinliklərində qalmaqdadır.
Bir qrup isə mal-dövlət, sərvət, saray, qəsr, xidmətçi və sair sahib olmağı dəyər göstəricisi kimi qəbul edir, daim onun üçün çalışır. Halbuki digər bir qrup yüksək ictimai və siyasi hakimiyyəti şəxsiyyətin meyarı kimi qələmə verirlər.
Beləliklə hər qrup müəyyən istiqamətdə addımlayır və müəyyən dəyərə ürək bağlayır və onu meyar sayır.
Amma bütün bunlar şərti, maddi, qeyri-fitri və tez keçən olduğundan İslam dini kimi İlahi bir din onlarla heç vaxt razılaşa bilməz. Məhz bu səbəbdən İslam dini onların hamısının üzərinə xətt çəkərək insanın həqiqi dəyərini onun fitri sifətlərində, xüsusilə təqvada, pərhizkarlıqda, əhd-peymanda və paklıqda görür. Hətta elm və bilik kimi əhəmiyyətli məsələlərə iman, təqva və əxlaqi dəyərlərə yönəlmədiyi təqdirdə ona xüsusi önəm vermir.  
Maraqlısı budur ki, Quran qəbilə dəyərinin bütün dəyərlərdən əhəmiyyətli sayılan ictimai-mühitdə nazil oldu. İnsanın öz əlilə düzəltdiyi bütlər sındı, onu qan, qəbilə, rəng, irq, mal-dövlət, məqam, sərvətin əsirliyindən xilas etdi və özünü tanısın deyə insanı varlığının dərinliklərinə və yüksək sifətlərinə yönəltdi. Sözü gedən ayənin nazilolma səbəblərindən bəhs edən mətnlər də çox maraqlıdır Onların içində dərinliyindən bəhs edən məqamlara rast gəlmək olur. Məsələn, diqqəti belə bir hadisəyə yönəldir:
Məkkənin fəthindən sonra peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) göstəriş verdi ki, azan verilsin. Bilal, Kəbə evinin damına çıxıb azan verdi. Azad olunanlardan olan Uttab ibn Əsid dedi: "Şükür edirəm ki, atam öldü, amma bu günü görmədi." Haris ibn Hüşam da dedi: "Allahın rəsulu (səlləllahu əleyhi və alih) bu qara qarğadan başqa birisini tapmadı?" (Sonra yuxarıdakı ayə nazil oldu və həqiqi dəyərin nə olduğunu bəyan etdi.)
Bir qrup isə nəql edir ki, ayə nazil olan zaman peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) göstəriş verdi ki, bəzi məvalilərə qız versinlər. ("məvali" azad olunan kölələrə və yaxud qeyri-ərəblərə deyilir.) Onlar təəccüblənərək soruşdular: "Ey Allahın rəsulu (səlləllahu əleyhi və alih) buyurursunuz ki, qızlarımızı məvaliyə verək?! (Sonra bu ayə nazil oldu və bu xurafat dolu fikirlərin üzərindən xətt çəkdi.)
Hədislərin birində nəql olunur: "Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) bir gün Məkkədə camaat üçün xütbə oxudu və dedi:
یا اَیُّهَا النّاسُ اِنَّ اللّهَ قَدْ اَذْهَبَ عَنْکُمْ عَیْبَةَ الْجاهِلِیَّةِ، وَ تَعاظُمَها بِآبائِها، فَالنّاسُ رَجُلانِ: رَجُلٌ بَرٌّ تَقِىٌّ کَرِیْمٌ عَلَى اللّهِ، وَ فاجِرٌ شَقِىٌّ هَیِّنٌ عَلَى اللّهِ، وَ النّاسُ بَنُو آدَمَ، وَ خَلَقَ اللّهُ آدَمَ مِنْ تُراب، قالَ اللّهُ تَعالى: یا أَیُّهَا النّاسُ إِنّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَر وَ أُنْثى وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللّهِ أَتْقاکُمْ إِنَّ اللّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ
Camaat! Allah sizdən cahiliyyət və ata-baba ilə fəxr etmək eybini götürdü. İnsanlar iki qrupa bölünür; Allah yanında xeyirxah, təqvalı və dəyərli insanlar, yaxud da Allah dərgahında alçaq və pis əməl sahibi olanlar. Bütün insanlar Adəmin övladlarıdır. Allah-taala Adəmi torpaqdan yaradıb. Allah-taala Quranda deyib: " Ey insanlar! Şübhəsiz, Biz sizin hamınızı bir kişi və qadından və bir-birinizi tanıyasınız deyə böyük və kiçik qəbilələr kimi yaratdıq. Həqiqətən sizin Allah yanında ən hörmətliniz ,ən pəhizkarınızdır. Allah çox bilən və xəbərdardır."
Təbərinin "Adabun-nufus" kitabında deyilir: peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) "təşriq" günlərinin (zilhiccə ayının 11, 12 və 13-cü günləri) birində "Mina" torpağında dəvəyə minmiş halda üzünü camaata tutub dedi:
یا اَیُّهَا النّاسُ! اَلا اِنَّ رَبَّکُمْ واحِدٌ وَ اِنَّ اَباکُمْ واحِدٌ، اَلا لا فَضْلَ لِعَرَبِىٍّ عَلى عَجَمِىٍّ، وَ لا لِعَجَمِىٍّ عَلى عَرَبِىٍّ، وَ لا لِأَسْوَدَ عَلى اَحْمَرَ، وَ لا لِأَحْمَرَ عَلى اَسْوَدَ، اِلاّ بِالتَّقْوى، اَلا هَلْ بَلَّغْتُ؟ قالُوا: نَعَمْ! قالَ: لِیُبَلِّغِ الشّاهِدُ الغائِبَ
"Ey camaat bilin! Sizin Allahınız birdir, atanız birdir. Nə Ərəb əcəmdən, nə də əcəm ərəbdən üstün dey il. Nə qara dərili ağdərilidən, nə də ağdərili qaradərilidən üstün deyil. Yalnız təqvası çox olanlar üstündür. Mən öz ilahi vəzifəmi yerinə yetirdimmi?" Hamı bir səslə "Bəli!" dedilər. Peyğəmbər (s) dedi: "Bu sözləri burda olanlar olmayanlara çatdırsınlar."  
Həmçinin başqa bir hədisdə həzrətdən qısa və dolğun cümlələrlə belə nəql olunur:
 اِنَّ اللّهَ لایَنْظُرُ اِلى اَحْسابِکُمْ، وَ لا اِلى اَنْسابِکُمْ، وَ لا اِلى اَجْسامِکُمْ، وَ لا اِلى اَمْوالِکُمْ، وَ لکِنْ یَنْظُرُ اِلى قُلُوبِکُمْ، فَمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ صالِحٌ تَحَنَّنَ اللّهُ عَلَیْهِ، وَ اِنَّما اَنْتُمْ بَنُو آدَمَ وَ اَحَبُّکُمْ اِلَیْهِ اَتْقاکُمْ
"Allah-taala ,sizin nəsil və tayfanıza, cismani vəziyyətinizə, mal-dövlətinizə baxmır. O, sizin ürəklərinizə baxır. Kimin saleh qəlbi varsa Allah ona lütf və mərhəmət göstərər. Sizin hamınız Adəmin övladlarısınız. Sizin Allah yanında ən hörmətliniz ən pəhrizkarınızdır."
Lakin təəccüblüsü budur ki, bütün bu geniş, dərin və zəngin təlimlərlə yanaşı müsəlmanlar arasında hələ də irq, qan və dil məsələsindən dönməyənlər var. Hətta onlar bu zəmindəki birliyi İslam və dini birlikdən önəmli sayır, cahillik çağlarının təəssübkeşliklərini yenidən canlandırırlar. Bu sarıdan çox acı çəksələr də sanki oyanmaq və İslamın hökmünə qayıtmaq istəmirlər. Allah hamını yersiz cahil təəssübkeşliklərdən qorusun.
İslam dini cahillik təəssübkeşliyi ilə hansı formada olursa olsun mübarizə aparmışdır ki, irqindən, tayfasından və qəbiləsindən asılı olmayaraq dünya müsəlmanlarını bir bayraq altında birləşdirmək üçün  çalışıb. İslam dini heç bir zaman dar və məhdud fikirləri qəbul etmir, bunların hamısını puç və əsassız sayır. Hətta hədislərin birində peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) cahillik təəssübkeşliyi barəsində belə buyurduğu nəql olunur:
دَعُوها فَاِنَّها مُنْتِنَهٌ
"Ondan uzaq olun, çünki üfunətlidir."  
Məlum deyil ki, nə üçün özlərini zahirdə müsəlman sayan, Qurandan və İslam qardaşlığından dəm vuran çox sayda insanlar, bu üfunətli və iyrənc bir təfəkkür tərzinə rəğbət bəsləyir?!
İslam dininin "in əkrəməkum indəllahi ətqakum" (Allah yanında ən hörmətliniz ən pəhizkarınızdır) kimi dəyəri əsasında qurulan, irq, mal-dövlət, coğrafi ərazi, təbəqə kimi saxta dəyərləri aradan qaldıran cəmiyyət nə qədər gözəldir. Söz yox ki, İlahi təqva, daxili məsuliyyət hissi və şəhvətlərin qarşısında müqavimət göstərmək, düzlüyə, paklığa, haqqa və ədalətə sadiq qalmaq insan dəyərinin yeganə meyarıdır. Baxmayaraq ki, hazırkı cəmiyyətlərdə bu əsil və həqiqi dəyər unudulmuş və saxta dəyərlər onun yerini almaqdadır.
İslamdan öncəki nizam, Ata-baba, mal-dövlət və övladla fəxr etmək üzərində qurulan bir ovuc oğru və qarətçidən başqa bir şey yetişdirmirdi. Amma bu quruluşun dağılması və "in əkrəməkum indəllahi ətqakum" uca qanununun dünyaya gəlməsi ilə quruluş Salman, Əbuzər, Əmmar Yasir və Miqdad kimi şəxsləri bəşəriyyətə bəxş etdi. İnsan cəmiyyətlərində baş verən inqilablarda ən əsas məsələ dəyər normalarında baş verən inqilab və bu əsas qanuna həyat verməkdir.
Sözümüzü böyük İslam peyğəmbərinin (səlləllahu əleyhi və alih) hədisi ilə sona çatdırırıq. Həzrət buyurdu:
کُلُّکُمْ بَنُو آدَمَ، وَ آدَمُ خُلِقَ مِنْ تُراب، وَ لَیَنْتَهِیَنَّ قَوْمٌ یَفْخَرُونَ بِآبائِهِمْ اَوْ لِیَکُونَنَّ اَهْوَنَ عَلَى اللّهِ مِنَ الْجِعْلانِ
"Sizin hamınız Adəm övladlarısınız. Adəm torpaqdan yaradılıb. Ata-babalarınızla fəxr etməkdən çəkinin. Əks təqdirdə Allah yanında pisliklər içində qurdalanan bir həşəratlardan daha əskik olacaqsınız!" (1).

1. "Təfsiri nümunə", cild 22, səh. 205.

makarem.ir